Zdrowy kręgosłup składa się z odcinków: lędźwiowego, szyjnego, piersiowego, guzicznego i kości krzyżowej. Budowa kręgosłupa to kręgi, dyski, więzadła i mięśnie powiązane ze sobą, aby stanowić najważniejszą oś w organizmie.
Jako lekarz od kręgosłupa często spotykam się z pytaniami na temat budowy kręgosłupa oraz opisów jego badań. W tym artykule opisuję odcinki, krzywizny, kręgi oraz dyski. Wyjaśniam też, skąd bierze się ból kręgosłupa.
Budowa kręgosłupa
Budowa kręgosłupa to kości, czyli kręgi oraz położone miedzy nimi dyski. Całość jest ze sobą połączona poprzez więzadła kręgosłupa i jest poruszana przez mięśnie. Zdrowy kręgosłup, kiedy patrzymy na niego z przodu jest prosty, ale gdy obserwujemy go z boku, ma naturalne krzywizny, lordozy i kifozy. Anatomia kręgosłupa jest dość skomplikowana i każdy człowiek może mieć trochę inną budowę. Choroby kręgosłupa przeważnie dotyczą jego dysków oraz stawów.
Kręgi kręgosłupa
Kręgi kręgosłupa to kości, które są poukładane jeden na drugim. Stanowią one główny budulec osi ciała. Między kręgami znajdują się dyski. Kręgi znacznie różnią się między sobą w zależności od odcinka.
Ile kręgów ma człowiek?
Z reguły człowiek ma 33 kręgi, ale może może mieć również 34 lub 32, zależy to od ilości kręgów guzicznych.
Budowa kręgu kręgosłupa
Typowy kręg jest zbudowany z trzonu, wyrostków poprzecznych, wyrostka kolczystego, kanału kręgowego oraz wyrostków stawowych.
Wyrostek kolczysty
Wyrostek kolczysty to szpiczasta kość, którą można wyczuć na środku pleców. Długotrwałe przeciążenie kręgosłupa może powodować zwyrodnienie przyczepów do wyrostków kolczystych i ich ból, czyli entezopatię. Takie zmiany leczy się poprzez zastrzyki w kręgosłup zawierające steryd przeciwzapalny lub osocze bogatopłytkowe.
Wyrostek poprzeczny
Wyrostek poprzeczny jest częścią, z której zbudowany jest kręg. Wyrostki poprzeczne to kości po bokach kręgu. Przyczepiają się do nich mięśnie, których przyczepy na skutek przeciążenia mogą ulegać zwyrodnieniu czyli entezopatii.
Trzon kręgu
Trzon kręgu to walcowata kość stanowiąca największą część kręgu. W niektórych osób rezonans magnetyczny wykazuje naczyniaka kręgosłupa w trzonie kręgu. Najczęściej naczyniak kręgosłupa nie jest groźny.
Przez złamany kręgosłup najczęściej rozumie się złamanie kompresyjne trzonu kręgu. Powoduje ono bardzo silny ból pleców. Leczenie to miedzy innymi wertebroplastyka, czyli tzw. cementowanie kręgosłupa.
Pierwotny rak kręgosłupa jest bardzo rzadki, ale jest częstym miejscem przerzutów raka, które najczęściej znajdują się w trzonie kręgu.
Otwór międzykręgowy
Otwór międzykręgowy to przestrzeń, przez którą wychodzi nerw. Zwężenie otworów międzykręgowych przez zmiany zwyrodnieniowe, osteofity lub dyskopatię może powodować objawy stenozy kręgosłupa. Specjalne ćwiczenia na kręgosłup mogą pomóc w zwiększaniu otworów międzykręgowych.
Kanał kręgowy
Kanał kręgowy to przestrzeń wewnątrz kręgosłupa, w której znajduje się rdzeń kręgowy, korzenie nerwowe oraz tak zwana przestrzeń nadtwardówkowa. Kanał może ulegać zwężeniu poprzez zwyrodnienie kręgosłupa, dyskopatię, pogrubienie więzadeł żółtych i dyskopatię.
Worek oponowy kręgosłupa
Worek oponowy kręgosłupa znajduje się w kanale kręgowym i jest utworzony przez oponę twardą. W odcinku szyjnym, piersiowym i górnym lędźwiowym w worku oponowym znajduje się rdzeń kręgowy. W pozostałych odcinkach zawiera on płyn mózgowo rdzeniowy oraz korzenie nerwowe (tzw. korzonki). Ucisk na worek oponowy jest najczęściej wywierany przez przepuklinę kręgosłupa. Najczęściej ucisk cofa się wraz z wchłanianiem się przepukliny. Jednak bardzo silny ucisk worka oponowego może powodować objawy neurologiczne takie jak paraliż i wymaga wtedy szybkiego odbarczenia przez operację.
Dysk kręgosłupa
Między kręgami znajduje się dysk kręgosłupa, czyli krążek międzykręgowy. Budowa krążka międzykręgowego to znajdujące się w środku jądro miażdżyste oraz zewnętrzny pierścień włóknisty. Uszkodzenie dysku to inaczej dyskopatia. W rezonansie magnetycznym częsta widoczna dehydratacja krążków międzykręgowych, co jest objawem dyskopatii. Uszkodzenie pierścienia włóknistego może powodować przepuklinę kręgosłupa, która często wywiera ucisk na nerw powodując objawy rwy kulszowej, udowej lub barkowej.
Krzywizny kręgosłupa
Zdrowy kręgosłup ma serię naturalnych krzywizn, czyli wygięć. Wygięcie do przodu nazywamy lordozą, a wygięcie do tyłu kifozą. W opisach badań często pojawia się lordoza lędźwiowa, lordoza szyjna oraz kifoza piersiowa.
Lordoza lędźwiowa
Lordoza lędźwiowa to krzywizna polegająca wygięciu kręgosłupa lędźwiowego do przodu. Krzywizna ta w pewnych chorobach kręgosłupa może być zbyt mała. W takim przypadku radiolog opisuje zniesienie lub spłycenie lordozy lędźwiowej. Czasami występuje pogłębiona lordoza lędźwiowa, czyli hiperlodoza. Wtedy często pojawia się ból kręgosłupa lędźwiowego na skutek przeciążenia stawów kręgosłupa.
Lordoza kręgosłupa szyjnego
Lordoza kręgosłupa szyjnego to jego wygięcie do przodu. Zniesienie lub spłycenie lordozy szyjnej często pojawia się w chorobach odcinka szyjnego kręgosłupa. Może być objawem wielu chorób kręgosłupa, na przykład w dyskopatii szyjnej.
Kifoza kręgosłupa piersiowego
Kifoza kręgosłupa piersiowego to wygięcie pleców do tyłu w odcinku piersiowym. Powiększenie kifozy piersiowej często występuje u osób, które dużo czasu spędzają z biurkiem. Pogłębiona kifoza piersiowa, czyli hiperkifoza może też pojawiać się u nastolatków i być objawem choroby Choroby Scheuermanna, czyli bolesnej kifozy młodzieńczej. W takim wypadku w trzonach kręgów pojawiają się również guzki Schmorla.
Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa
Skolioza, czyli boczne skrzywienie kręgosłupa to rozwojowa wada kręgosłupa, w której kręgosłup skrzywia się w bok oraz rotuje, czyli skręca. Lżejsze przypadki tej wady kręgosłupa leczy się przez specjalne ćwiczenia, a cięższe przez operację. Czasami boczne skrzywienie kręgosłupa pojawia się jako objaw przepukliny kręgosłupa. W takim przypadku odpowiednie bezoperacyjne leczenie przepukliny za pomocą nowoczesnej blokady kręgosłupa może skutecznie wyprostować kręgosłup.
Więzadła kręgosłupa
Więzadła kręgosłupa łączą ze sobą poszczególne kręgi. Zdrowy kręgosłup ma silne więzadła, które stabilizują kręgi i dyski. Osłabienie więzadeł kręgosłupa prowadzi do niestabilności, która może powodować ześlizg jednego kręgu na drugim, czyli kręgozmyk. Pewne więzadła w kręgosłupie tworzą też ścianę kanału kręgowego. Szczególnie ważne są więzadła żółte, które z wiekiem mogą zwiększać swoją grubość. Przerost lub pogrubienie więzadeł żółtych może powodować ciasnotę kanału kręgowego i objawy rwy kulszowej. Przerost więzadeł żółtych jest częsty w kręgosłupie lędźwiowym.
Przeciążenie kręgosłupa może prowadzić do entezopatii więzadeł biodrowo lędźwiowych. Są to więzadła łączące wyrostki poprzeczne kręgów z kością biodrową. Objawem tej choroby jest ból pleców na dole.
Stawy kręgosłupa
Stawy kręgosłupa, czyli stawy międzywyrostkowe w sposób ruchomy łączą ze sobą poszczególne kręgi. Tak jak w każdym stawie, pod wpływem przeciążenia może pojawiać się przerost stawów międzywyrostkowych, ich zwyrodnienie oraz ból pleców. W kręgosłupie lędźwiowym to właśnie stawy najczęściej powodują ból pleców podczas chodzenia. W leczeniu bólu pomagają nowoczesne blokady oraz ćwiczenia na kręgosłup. Należy pamiętać, aby w bólu stawów kręgosłupa nie stosować przeprostów McKenziego, gdyż nasilają one ból pleców.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest chorobą atakującą stawy kręgosłupa. Objawia się ona sztywnością i bólem stawów.
Niekiedy zwyrodnienie stawów prowadzi do wytworzenia się torbieli synowialnej, czyli otorbionego zbiornika płynu, który może uciskać nerwy i powodować objawy rwy kulszowej.
Staw krzyżowo biodrowy
Staw krzyżowo biodrowy łączy kość krzyżową z kością biodrową. Schorzenia stawów krzyżowo biodrowych są częstą przyczyną bólu pleców na dole. Precyzyjna blokada, czyli zastrzyk do stawu krzyżowo biodrowego może skutecznie wygasić zapalnie w stawie oraz uśmierzyć ból.
Staw lędźwiowo krzyżowy
Połączenie kości krzyżowej i ostatniego kręgu lędźwiowego niekiedy nazywa się stawem lędźwiowo krzyżowym, chociaż w rzeczywistości nie jest to staw. To właśnie między kością krzyżową, a kręgosłupem lędźwiowym, czyli na poziomie L5 S1, najczęściej dochodzi do dyskopatii.
Mięśnie kręgosłupa
Mięśnie kręgosłupa poruszają tułowiem oraz kończynami i głową. Ich funkcją jest również stabilizacja oraz utrzymywanie prawidłowej postawy. Bardzo ważna jest siła mięśni, ich rozciągnięcie oraz równowaga. Mięśnie mogą boleć w następujących przypadkach:
- naderwanie mięśni, na przykład po dźwignięciu ciężaru w nieprawidłowy sposób
- mięśniowo powięziowe punkty spustowe, czyli bolesne zgrubienia, pasma i grudki
Odcinki kręgosłupa – budowa
Budowa kręgosłupa to 5 odcinków: szyjny, piersiowy, kość krzyżowa oraz kość ogonowa (kręgi guziczne).
Kręgosłup lędźwiowy
Kręgosłup lędźwiowy jest zbudowany z 5 kręgów. Odcinek lędźwiowy kręgosłupa jest najbardziej podatny na choroby, gdyż jest najbardziej przeciążony. Ból kręgosłupa lędźwiowego, czyli ból pleców na dole jest najczęściej wynikiem dyskopatii lub zwyrodnienia stawów międzywyrostkowych, czyli zwyrodnienia kręgosłupa zwanego też artrozą. Kiedy nerwy są uciśnięte przez przepuklinę kręgosłupa lub zmiany zwyrodnieniowe chorzy mogą odczuwać ból nóg od kręgosłupa, który jest jednym z objawów rwy kulszowej. Dyskopatia lędźwiowa jest częstym źródłem dolegliwości. Najbardziej podatne na dyskopatię są kręgi L5 S1. W tym odcinku często dochodzi do zwężenia kanału kręgowego, czyli stenozy lędźwiowej. Może być ona wynikiem dyskopatii, pogrubienia więzadeł żółtych, przerostu więzadeł żółtych lub osteofitów. Jej objawem jest ból promieniujący do nogi pojawiający się podczas chodzenia. Taki objaw nazywa się chromaniem neurogennym.
Kręgosłup szyjny
Kręgosłup szyjny to górny odcinek kręgosłupa. Często bywa przyczyną bólu na skutek długotrwałych przeciążeń lub wypadków komunikacyjnych.
Ile kręgów szyjnych ma człowiek?
Kręgosłup człowieka jest zbudowany 7 kręgów szyjnych. Pierwszy kręg szyjny nazywa się atlas. Inna jego nazwa to kręg szczytowy. Nazwa atlas pochodzi od mitycznego tytana, który na swych barkach utrzymuje świat, tak jak ierwszy kręg szyjny utrzymuje głowę. Drugi kręg szyjny to obrotnik. Jak wskazuje jego nazwa, odpowiada za obracanie głową. Wystający kręg szyjny, który można łatwo wyczuć na pograniczu szyi i klatki piersiowej to wyrostek kolczysty kręgosłupa C7. Czasem wokół tego wyrostka powstaje wybrzuszenie zwane wdowim garbem.
Budowa kręgosłupa fascynowała ludzi od prehistorii. Wiele sugeruje, że budowa ołtarzy w kościołach jest inspirowana budową kręgosłupa szyjnego. Kręgi szyjne są wyjątkowe ze względu na otwory w wyrostkach poprzecznych, przez które biegnie prowadząca życiodajną krew do mózgu tętnica kręgowa. Trzon kręgu odpowiada miejscu w którym znajduje się tabernakulum. Znajdujące się w nim ciało Chrystusa to po łacinie corpus Christi, a trzon kręgu to corpus vertebrae. Strzelisty wyrostek kolczysty to górna szpica ołtarza. Kanał kręgowy, w którym znajduje się kluczowy dla organizmu rdzeń kręgowy ma swój odpowiednik w obrazie lub figurze w centrum ołtarza. Otworom w wyrostkach poprzecznych odpowiadają figury lub obrazy po bokach ołtarza.
Ból kręgosłupa szyjnego
Ból kręgosłupa szyjnego często jest spowodowany długotrwałym przebywaniem z głową pochyloną i wysuniętą do przodu. Przykładem jest używanie smartfona lub czytanie książek w łóżku. Ból może pochodzić ze zwyrodnienia stawów kręgosłupa, dyskopatii szyjnej lub z mieśni. Uraz kręgosłupa szyjnego czasami daje o sobie znać z pewnym opóźnieniem. Przykładem jest częsty podczas wypadków samochodowych uraz smagnięcia biczem (ang. whiplash injury), który uszkadza więzadła kręgosłupa szyjnego i może prowadzić do jego niestabilności.
Ból głowy od kręgosłupa szyjnego
Ból głowy od kręgosłupa szyjnego zwany też szyjnopochodnym bólem głowy jest częsty o osób z dyskopatią szyjną lub zwyrodnieniem kręgosłupa szyjnego. Najczęściej jest to ból z tyłu głowy, ale może też promieniować do przodu prowadząc do powstania tzw. migreny szyjnej.
Kręgosłup piersiowy
Kręgosłup piersiowy jest zbudowany z 12 kręgów. Kręgi piersiowe łączą się z żebrami za pomocą specjalnych stawów. W odcinku piersiowym rzadko dochodzi do dyskopatii, ale osteoporotyczne złamania kompresyjne powstają najczęściej właśnie tam. Choroby odcinka piersiowego mogą powodować ból kręgosłupa między łopatkami lub bóle opasujące, wędrujące do przodu klatki piersiowej i brzucha. Czasami objawy przypominają choroby serca lub pęcherzyka żółciowego. Ostatnim kręgiem piersiowym jest kręg T12.
Kość krzyżowa
Kość krzyżowa stanowi odcinek krzyżowy kręgosłupa. Są to zrośnięte ze sobą kręgi S1 – S5. Sama kość krzyżowo rzadko boli, ale częsty jest ból stawu krzyżowo-biodrowego. W kości krzyżowej mogą powstawać torbiele Tarlova. Z reguły nie powodują dolegliwości, ale czasem są bardzo duże i mogą być przyczyną bólu.
Kręgi guziczne – kość ogonowa
Kręgi guziczne, czyli kość ogonowa lub kość guziczna to najniższy odcinek kręgosłupa. Kość ogonowa może ulegać urazom podczas upadków na pośladki. Niekiedy ból kości ogonowej jest bardzo uciążliwy i utrudnia siedzenie. Skutecznym leczeniem są odpowiednie blokady kręgosłupa guzicznego przeprowadzane pod kontrolą fluoroskopii.
Badanie kręgosłupa
Badanie kręgosłupa składa się z badania przez lekarza od kręgosłupa oraz badań obrazowych. Lekarz, który zna budowę kręgosłupa oraz jego choroby, poprzez badanie i specjalne testy często może z dużym prawdopodobieństwem zdiagnozować przyczynę bólu. Badania obrazowe są jednak bardzo pomocne, gdyż umożliwiają uzyskanie dokładnego obrazu kręgosłupa.
Rezonans magnetyczny kręgosłupa
Rezonans kręgosłupa jest bardzo dobrym badaniem. Dokładnie obrazuje budowę kręgosłupa, a zwłaszcza jego dysków, nerwów oraz przepuklin.
RTG kręgosłupa
RTG, czyli prześwietlenie kręgosłupa jest podstawowym badaniem zlecanym przez lekarza rodzinnego. RTG obrazuje przede wszystkim budowę kości, dlatego często aby uzyskać precyzyjną diagnozę należy przeprowadzić inne, dokładniejsze badania, takie jak rezonans.
USG kręgosłupa
USG kręgosłupa ma ograniczoną wartość diagnostyczną. Fale ultrasonografu nie przechodzą przez kości, dlatego obrazują jedynie zewnętrzną część kręgosłupa, natomiast przyczyna bólu najczęściej znajduje się w jego wnętrzu.
Tomografia komputerowa kręgosłupa
Tomografia komputerowa bardzo dobrze obrazuje kości. To badanie wykonuje się też u chorych, którzy nie mogą mieć wykonanego rezonansu.
Funkcje kręgosłupa
Funkcje kręgosłupa to stanowienie wewnętrznego rusztowania dla organizmu oraz ochrona przebiegających w nim nerwów i rdzenia kręgowego. Funkcją kręgosłupa jest również stanowienie miejsca przyczepów dla licznych mięśni. Naturalne krzywizny kręgosłupa oraz dyski pełnią również funkcję amortyzatora urazów.
