Ucisk na korzenie nerwowe w odcinku lędźwiowym lub szyjnym kręgosłupa może powodować zespół korzeniowy, czyli rwący ból promieniujący do nogi lub ręki, któremu czasem towarzyszą objawy neurologiczne, takie jak osłabienie mięśni lub zaburzenia czucia. W artykule opisuję najczęstsze przyczyny, objawy oraz leczenie ucisku na korzenie rdzeniowe i najczęstszych zespołów korzeniowych.
Korzenie nerwowe – czym są?
Korzenie nerwowe (rdzeniowe) to struktury odpowiedzialne za czucie i ruch, które wychodzą z rdzenia kręgowego. Znajdują się one w kanale kręgowym wewnątrz kręgosłupa i wydostają się z niego przez otwory międzykręgowe. Po opuszczeniu kręgosłupa korzenie splatają się ze sobą. W odcinku szyjnym w ten sposób powstaje splot ramienny, od którego odchodzą nerwy kończyny górnej. W odcinku lędźwiowo krzyżowym korzenie tworzą splot lędźwiowo krzyżowy, od którego odchodzą między innymi nerw kulszowy i nerw udowy, które unerwiają kończynę dolną.
Co oznacza ucisk korzeni nerwowych i splotów nerwowych?
Ucisk korzeni nerwowych i splotów nerwowych (ICD-10: G55) oznacza, że korzenie, lub sploty nerwowe są naciskane przez jakąś strukturę.
Przyczyny ucisku
Najczęstszą przyczyną ucisku (impresji) na korzenie nerwowe jest przez dyskopatia, w szczególności przepuklina kręgosłupa zwana potocznie wypadniętym dyskiem.Ucisk przez dysk jest również nazywany konfliktem tarczowo korzeniowym. Czasem ucisk określany jest też jako kolizja korzeniowa lub modelowanie korzeni nerwowych w zachyłkach bocznych lub otworach międzykręgowych.
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, na przykład pogrubiałe więzadła żółte lub przerośnięte stawy międzywyrostkowe mogą również powodować ucisk nerwu rdzeniowego. Szczególną postacią ucisku nerwów w kręgosłupie jest zwężenie kanału nerwowego, kiedy to w środku kręgosłupa na skutek zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych i dyskopatycznych pozostaje zbyt mało miejsca dla struktur nerwowych. Taki ucisk kręgosłupa na nerwy w odcinku lędźwiowym objawia się bólem promieniującym do nogi pojawiającym się przy chodzeniu.
Ucisk korzeni może mieć miejsce w następujących częściach kręgosłupa:
- wewnątrz kanału kręgowego, w tak zwanym zachyłku bocznym
- w otworze międzykręgowym
- w razie znacznego ucisku również w worku oponowym
Sploty nerwowe mogą być uciśnięte w wyniku pewnych wad anatomicznych, na przykład przez żebro szyjne lub przerośnięte mięśnie szyi. Niestety czasem uszkodzenie splotu nerwowego jest skutkiem działania nowotworu, którym może być rak płuca. Guzy nowotworowe, pierwotne (oponiak) lub przerzutowe (rak prostaty, płuca, piersi i nerki) mogą rosnąć w kręgosłupie powodując ucisk na nerwy. Dlatego najczęściej w przypadku objawów uszkodzenia nerwów rdzeniowych warto wykonać rezonans magnetyczny kręgosłupa.
Ucisk na korzenie nerwowe – objawy
Ucisk na korzeń nerwowy może powodować jego obrzęk oraz zapalenie (tak zwane zapalenie korzonków). Często objawia się on rwącym bólem promieniującym wzdłuż korzenia. W odcinku szyjnym ból promieniuje do ręki, a w odcinku lędźwiowym do nogi. W ciężkich przypadkach impresji korzeni nerwowych pojawiają się objawy neurologiczne, które są wskazaniem do pilnego kontaktu z lekarzem:
- osłabienie czucia ręki lub nogi
- osłabienie lub paraliż ręki lub nogi
- zaburzenia w kontrolowaniu oddawania moczu i stolca
Na szczęście takie objawy pojawiają się rzadko, jednak sam ból korzeniowy może być bardzo silny i w części przypadków, jeżeli nie jest odpowiednio leczony może trwać tygodnie, a czasami miesiące i lata.
Objawy ucisku na korzeń nerwowy zależą od jego siły oraz umiejscowienia w kręgosłupie. Najczęściej dotyczą odcinka lędźwiowego i szyjnego.
Pogrubienie korzenia nerwowego
Objawem ucisku jest również widoczne w rezonansie lub tomografii komputerowej poszerzenie lub pogrubienie korzenia nerwowego, będące wyrazem jego obrzęku. Pogrubiały korzeń nerwowy świadczy o ucisku lub/i stanie zapalnym. Zwiększenie jego rozmiarów może dodatkowo nasilać jego ucisk i w mechanizmie błędnego koła nasilać objawy. W pewnym momencie ucisk może odciąć ukrwienie korzenia prowadząc do jego uszkodzenia. Dlatego bardzo istotne jest szybkie i skuteczne leczenie mające na celu wygaszenie zapalenia i zmniejszenie obrzęku.
Zespoły korzeniowe
Ucisk i modelowanie korzeni rdzeniowych może dawać różne objawy, które zależą od lokalizacji korzenia i siły jego ucisku. Najczęściej pojawia się zespół korzeniowy szyjny oraz lędźwiowy lub lędźwiowo krzyżowy (L-S). Rzadziej występuje w odcinku piersiowym. Typowe zespoły korzeniowe to: S1, L5, L4 i C6. Najczęściej są one prawo lub lewostronne, ale przy dużych przepuklinach lub zmianach zwyrodnieniowych może wystąpić obustronny konflikt korzeniowy. Znaczy i długotrwały ucisk może prowadzić do zaników mięśni i ich mimowolnego drżenia, czyli fascykulacji.
Zespół korzeniowy S1
Zespół korzeniowy S1 jest wynikiem ucisku, zapalenia lub uszkodzenia korzenia S1. Jego typowe objawy to:
- ból promieniujący od pośladka, przez tylną część uda, tylno-boczną łydkę do zewnętrznej kostki i zewnętrznej części stopy
- drętwienie i zaburzenia czucia w wyżej wymienionych miejscach, na przykład w małych palcach stopy
- osłabienie mięśni, objawiające się trudnością w uniesieniu się na palcach stopy
- zaniki i fascykulacje mięśni pośladka, uda i łydki
Przyczyną ucisku na korzeń S1 jest najczęściej przepuklina na poziomie L5 S1, rzadziej w na poziomie L4 L5.
Zespół korzeniowy L5
Zespół korzeniowy L5 jest stukiem ucisku, zapalenia lub uszkodzenia lędźwiowego korzenia L5. Typowe objawy ucisku korzenia L5 to:
- ból promieniujący od pośladka, przez boczną część uda, przednio-boczną łydkę do dużego palca stopy
- drętwienie i zaburzenia czucia w powyższych miejscach
- osłabienie mięśni, objawiające się trudnością w podniesieniu dużego palca lub stopy; w ciężkich przypadkach pojawia się opadanie stopy przy chodzeniu
- zaniki i fascykulacje mięśni
Ucisk korzenia nerwowego L5 jest najczęściej wywierany przez przepuklinę kręgosłupa na poziomie L4 L5, rzadziej na poziomie L5 S1. Konflikt korzeniowy L5 może być spowodowany kolizją w obrębie zachyłka bocznego lub otworu międzykręgowego.
Zespół korzeniowy L4
Zespół korzeniowy L4 powstaje na skutek ucisku, zapalenia lub uszkodzenia korzenia L4. Charakterystyczne objawy ucisku korzenia L4 to:
- ból promieniujący od pośladka, przednią część uda, aż do wewnętrznej części łydki i kostki
- drętwienie i osłabienie czucia w powyższych miejscach
- osłabienie mięśni, szczególnie mięśnia czworobocznego objawiające się trudnością przy wchodzeniu po schodach, wysiadania z samochodu lub wstawania z przysiadu
- zaniki i fascykulacje mięśni
Ucisk na korzeń L4 jest z reguły rezultatem dyskopatii lędźwiowej na poziomie L3L4, rzadziej na poziomie L4 L5.
Zespół korzeniowy C6
Zespół korzeniowy C6 powstaje na skutek ucisku, zapalenia lub uszkodzenia korzenia C6 w kręgosłupie szyjnym. Typowe objawy ucisku korzenia C6:
- ból karku, ból między łopatkami, ból pod łopatką oraz ból barku, który może promieniować do przedramienia i kciuka
- drętwienie i osłabienie czucia w powyższych miejscach
- osłabienie mięśni objawiające się osłabieniem odwodzenia ramienia, zginania w łokciu (słaby biceps) oraz zgięcia grzbietowego nadgarstka.
- zaniki i fascykulacje mięśni
Za ucisk na korzeń C6 jest z reguły odpowiedzialna dyskopatia szyjna na poziomie C5 C6.
Ucisk na korzenie nerwowe w odcinku lędźwiowym
Ucisk na nerwy kręgosłupa lędźwiowego powoduje objawy, które są zależne od siły i miejsca ucisku. Najczęściej pojawia się ból promieniujący do nogi. W przypadku zespołów korzeniowych L5 i S1 występują objawy rwy kulszowej, z których najważniejszym jest ból wzdłuż nerwu kulszowego. Należy pamiętać, że ucisk na nerw kulszowy zdarza się znacznie rzadziej niż na tworzące go korzenie. Może być on wywierany na przykład przez mięsień gruszkowaty w pośladku. W przypadku ucisku na korzenie w wyższych częściach kręgosłupa lędźwiowego pojawiają się zespoły korzeniowe L4 i L3, które nazywa się również rwą udową, gdyż powodują ból wzdłuż nerwu udowego.
Ucisk na korzenie nerwowe w odcinku szyjnym
Ucisk na nerwy kręgosłupa szyjnego powoduje objawy rwy barkowej. Należy do nich ból i sztywność karku oraz silny, rwący lub palący ból promieniujący do łopatki, barku, ramienia, przedramienia i ręki. Tym objawom często towarzyszy ból z tyłu głowy. Ich przyczyną jest dyskopatia szyjna, często umiejscowiona na poziomie C5 C6 powodująca zespół korzeniowy C6. Do innych przyczyn należą zmiany zwyrodnieniowe, kiedy to przerost stawów i osteofity powodują ucisk kręgu na nerw. W rzadkich przypadkach ucisk jest spowodowany przez guzy nowotworowe.
Leczenie ucisku korzeni nerwowych
W większości przypadków skuteczne jest leczenie bezoperacyjne oparte na zastrzykach nadtwardówkowych oraz ćwiczeniach na kręgosłup. W najcięższych przypadkach konieczna jest operacja kręgosłupa.
Bezoperacyjne leczenie ucisku korzeni nerwowych
Leczenie bezoperacyjne jest oparte na wygaszaniu zapalenia, zmniejszaniu obrzęku nerwów oraz zmniejszenia ucisku poprzez wykonywanie specjalnych ćwiczeń na kręgosłup.
Zastrzyki nadtwardówkowe
Zastrzyk nadtwardówkowy jest nowoczesną i skuteczną blokadą kręgosłupa, która jest bardzo popularna w USA. Pod kontrolą RTG precyzyjnie dostarcza leki do miejsca ucisku korzeni nerwowych. Podane leki wygaszają zapalenie, uśmierzają ból oraz pomagają w regeneracji nerwu. Powodują zmniejszenie obrzęku nerwu, a także często cofanie się przepukliny kręgosłupa.
Ćwiczenia na kręgosłup (rehabilitacja)
Odpowiednio dobrane ćwiczenia mogą w wielu przypadkach zmniejszyć ucisk nerwu rdzeniowego. Najlepiej działają po wygaszeniu stanu zapalnego. Istnieje wiele różnych metod terapii i potrzeba doświadczonego specjalisty, aby odpowiednio je dobrać dla każdego pacjenta. Przykładem są przeprosty McKenziego, które pomagają części pacjentom, ale innym mogą szkodzić.
Operacja kręgosłupa
Operację kręgosłupa przeprowadza się w przypadku bardzo silnego ucisku, który powoduje uszkodzenie nerwu i związane z nim objawy neurologiczne. Istnieją różne metody odbarczenia korzeni. Niektóre z nich, takie jak mikrodiscektomia są stosunkowo mało inwazyjne. Tradycyjne operacje wiążą się z większą raną i większą ingerencją budowę kręgosłupa. Ostateczną decyzję co do rodzaju operacji podejmuje chirurg na podstawie swojego doświadczenia i oceny stanu pacjenta. Na szczęście w ogromnej większości przypadków operacji można uniknąć.
